Đầu năm 1953, được phép của bộ Y Tế, dưới sự lãnh đạo của bác sỹ Trần Hữu Tước, Bệnh khoa Tai Mũi Họng trực thuộc Bộ đã được thành lập ở an toàn khu (ATK) Việt Bắc. Đó chính là tiền thân của Bệnh viện Tai Mũi Họng ngày nay.
Di tích Bệnh khoa Tai Mũi Họng tại Xã Tân Long, Huyện Yên Sơn, Tỉnh Tuyên Quang
Di tích Bệnh khoa Tai Mũi Họng tại Xã Tân Long, Huyện Yên Sơn, Tỉnh Tuyên Quang
Bệnh khoa đóng tại địa điểm khá lý tưởng, xây dựng trên cơ sở cũ của xưởng sản xuất giấy Hoàn Tiến tại xóm Hoàn Tiến, xã Hoàn Long (nay là thôn 5, xã Tân Long, huyện Yên Sơn, tỉnh Tuyên Quang) tại một quả đồi rộng có nhiều tán cây để đảm bảo an toàn về phòng không và xung quanh là dòng suối nhỏ bao quanh thuận lợi cho sinh hoạt. Địa điểm này cách văn phòng Bộ Y tế hơn 1 km và cách thị xã Tuyên Quang khoảng 10 km đường rừng. Buổi đầu thành lập, y sỹ Phạm Kim - Nguyên cán bộ Vụ Phòng bệnh - Chữa bệnh (sau này là Phó Giáo sư, Chủ tịch Công đoàn Y tế Việt Nam, Viện phó Viện Tai Mũi Họng) được Bộ Y tế biệt phái sang để giữ mối liên hệ chỉ đạo giữa Bộ Y tế và Bệnh khoa. Đồng chí Vũ Văn Khái (sau này là Trưởng phòng hành chính quản trị Viện Tai Mũi Họng) được cử sang phụ trách công tác xây dựng hướng dẫn dân công vào rừng chặt tre, nứa, đốn gỗ xây dựng cơ sở vật chất của Bệnh khoa theo thiết kế của bác sỹ Tước. Sau đó, do yêu cầu công việc, Bác sỹ Trần Hữu Tước điều động thêm 2 y sỹ là Lê Văn Lợi và Trần Ngọc Dũng sang phòng khám của Bệnh khoa.
Quy mô của Bệnh khoa tuy nhỏ, chỉ có 10 giường bệnh, 2 phòng mổ, 1 phòng khám và bộ phận hậu cần với số cán bộ nhân viên gần 30 người. Mặc dù các bộ phận phải phân tán để đề phòng máy bay Pháp oanh tạc, nhưng do cơ sở được bố trí hợp lý nên hoạt động rất hiệu quả. Nhà mổ có diện tích khoảng 50 m2, vách nhà được làm bằng nứa, ở dưới đan dày hơn, phía trên đan thưa để lấy ánh sáng, ở giữa là cửa sổ có chấn song tre được che bằng vải nhuộm xanh để ngăn ruồi, muỗi. Nhà mổ có 3 gian: Một gian chuẩn bị mổ và hệ thống cung cấp ánh sáng bằng nhiều đynamô xe đạp (thiết kế thành nhiều bệ gỗ, trên mỗi bệ cố định một khung xe đạp, có yên để cho người ngồi đạp xen kẽ nhau, cung cấp ánh sáng điện cho các ca mổ); một gian to hơn đặt bàn mổ; một gian nhỏ hơn đặt ghế khám và là nơi làm thủ thuật.
Phòng mổ tại Bệnh khu Tai Mũi Họng tại chiến khu Việt Bắc (1953)
Phòng mổ tại Bệnh khu Tai Mũi Họng tại chiến khu Việt Bắc (1953)
Trong hai năm 1953 - 1954 là thời kỳ đầy biến động và thử thách, ngành Y tế và Bệnh khoa Tai Mũi Họng cũng đạt được những thành tựu rất khả quan trong việc phục vụ sức khoẻ cán bộ và nhân dân, góp phần vào thắng lợi của sự nghiệp đấu tranh giành độc lập dân tộc. Chăm sóc tốt sức khỏe nhân dân là điều kiện tiên quyết để đảm bảo huy động được tối đa sức dân tham gia cuộc kháng chiến trường kỳ chống thực dân Pháp xâm lược. Trong thời gian làm việc tại xã Tân Long, Bệnh khoa đã khám và điều trị cho nhân dân địa phương, cán bộ và chiến sĩ vùng ATK. Cũng trong thời gian này, bác sĩ Trần Hữu Tước đã phẫu thuật và điều trị cho một số đồng chí Lãnh đạo cao cấp của Đảng và Nhà Nước như đồng chí Xuân Thuỷ, đồng chí Hoàng Quốc Việt, đồng chí Tố Hữu. Bệnh khoa Tai Mũi Họng đã thành lập nhiều đoàn công tác trực tiếp tham gia phục vụ kháng chiến, kịp thời chăm sóc chữa trị cho thương bệnh binh. Để ghi nhận sự gắn bó mật thiết giữa Bệnh khoa Tai Mũi Họng và nhân dân địa phương, sự đóng góp to lớn của Bệnh khoa đầu tiên trong việc đặt nền móng và phát triển ngành Tai Mũi Họng của nước nhà cũng như đáp ứng nhu cầu nghiên cứu lịch sử và tham quan du lịch, ủy ban nhân dân tỉnh Tuyên Quang đã công nhận, gắn mốc và xếp hạng di tích lịch sử cấp tỉnh.
